Жуфтлар тўқнашуви

• 

Подробности

Бўлим: Долзарб мавзу

Чиққан санаси: 02 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

Дунёда ҳамма нарса жуфт-жуфт яратилган: ой ва қуёш, кеча ва кундуз, ер ва осмон, эркак ва аёл ва ҳоказо. Ҳатто яқин-яқингача олимлар томонидан бўлинмас деб ҳисоблаб келинган атом ҳам жуфтликка: нейтрон ва протонга ажралиши кашф этилди. Лекин ҳайратланарлиси бу эмас. Энг қизиғи, ана жуфтликларнинг бир-бирига зид, қарама-қарши, бир-бирига ўхшамаган ҳолатда яратилганидир. Иссиқ ва совуқ, аччиқ ва чучук, узун ва қисқа, чиройли ва хунук, мусбат ва манфий, ёруғлик ва қоронғулик, яхши ва ёмон, эзгулик ва ёвузлик каби ҳаммаси бир-бирига акс кўринишдадир. Улар ажралмасдир, бири бирини тўлдирувчидир.  Мусбат ва манфий зарралар бирлашсагина электр қувватини ҳосил қилганидай, икки акс нарса жуфтлашиб, яхлит бир комил нарсани пайдо қилади. Бирисиз иккинчисининг қадри, аҳамияти тушиб кетади.

Аллоҳнинг ҳикматини қарангки, жамики мавжудотларнинг энг олийи бўлмиш одамзод жуфтлигини ҳам бир-бирига ҳеч қайси жиҳатдан ўхшамаган, ҳатто туриш-турмушда, феъл-атворда, қилиқларда, воқеликка муносабатда, фикрлашда, ҳис-туйғуларда фарқланадиган қилиб яратган.
Масалан, кўчада қийналиб турган бир бегона болани кўрса, аёлнинг дарров раҳми келиб, унга ёрдамга ошиқади. Эркак эса эътибор ҳам бермай, индамай йўлида давом этаверади. Ҳинд филмларини кўриб, аёллар ҳўнг-ҳўнг йиғлашган бўлса, эркаклар уларнинг бу қилиғига мийиғларида жилмайиб ўтиришган. Эркаклар гапнинг пўсткалласини, дангалини, ростини тан олишса, аёллар ёлғон-алдовлигини сезиб туришса ҳам ширин сўзнинг гадоси бўлишади. Бир хабарни эшитган эркак уни миясида таҳлил қилишни бошлаб, бир неча режаларни тузаётган бир пайтда аёл киши аллақачон ундан таъсирланиб, ёниб-ўчишга улгурган бўлади. Мутахассислар эркакларнинг мия билан, аёлларнинг ҳис-туйғу билан «фикрлашлари» ҳақида кўп ёзишган.
Ана шундай мутлақо бир-бирига ўхшамаган, бири иккинчисининг ғирт акси саналган эркак ва аёлнинг илоҳий никоҳ ришталари туфайли бир хонадонда, бир оилада аҳил-тотув бўлиб яшаб кетишлари, бора-бора бир-бирларисиз тура олмасликлари, муҳаббат қўйишлари, ҳаёт давомийлигини таъминлаб умргузаронлик қилишлари ҳақиқатан Яратганнинг санъатига ва ҳикматига далолатдир.
Ҳар қандай киши ўзида йўқ нарсани бошқадан қидиради ва уни қадрлайди. Аммо феъл-атвор (характер)ларнинг ўхшамаслиги, турли-туманлиги оиладаги муросасизликка, ғишава-жанжалларга сабаб бўлмаслиги керак. Кўпинча қўйди-чиқдилар чоғида сабаб қилиб кўрсатиладиган «характерларнинг тўғри келмаслиги» аслида айб-хато эмас, балки турмуш ранг-баранглиги ва тотувлигини таъминловчи омил ҳамдир.
Ҳаёт тажрибаларидан маълумки, икки уйғун, мос феъл-атворли, бир хил касб ёки қизиқиш соҳибининг бир оилада тотув яшаб кетиши жуда қийин кечади. Аксинча, касби, хулқи, қизиқишлари турлича бўлган эр-хотинлар ҳаётда яхши муроса қилишади.
Донишмандлар бундай дейишади: «Эр билан хотин оиланинг икки хожаси, хонадоннинг зийнатидир. Эр ва хотиннинг биргаликдаги вазифалари бир-бирларига садоқат, ишонч, эҳтиром, муҳаббат, хотир сақлаш ва ёрдам қилмоқдир. Садоқат уйланишнинг руҳидир. Ноўрин ҳаракатлар, ғавғо-жанжаллар уйланиш руҳини бузиб, оила саодатини барбод этади. Турмуш ва уй-рўзғорга тегишли ишларни эр-хотин бир-бирларидан яширмасликлари керак. Эр баъзида хотинининг ноўрин ишини билса, унга мулойимлик билан насиҳат қилиши, бу ишининг хато ёки гуноҳ эканини тушунтириши зарур. Хотин ҳам эрининг эҳтиёжини, саъйи ва касбида ялқовлигини сезса, уни тўғри йўлга солиб кўнглини кўтарсин, тасалли берсин, ғайрат бағишласин. Икки томон ҳар қандай ҳолатда ҳам бир-бирларини ташламасликка аҳд-паймон қилишлари талаб этилади. Масалан, улардан бири касал бўлса, иккинчисининг илтифотсиз қараб, уни боқмасдан ўз ҳолига ташлаб қўйиши кечирилмас ҳолдир».
Оила ҳаёти ҳеч қачон сидирғасига фақат шоду хуррамлик, бахт-саодатдан иборат бўлмайди. Турмушда ихтилоф ва ташвишлар, қийинчилик ва  етишмовчиликлар, мусибат ва ғам-андуҳлар керагича учрайди. Эр-хотин биргалашиб қарши курашсагина уларни енгиш осон кечади, оила хотиржамлиги тезроқ қўлга киради. Агар бундай қийин пайтларда муроса бузилса, ўзаро самимият чекинса, бирининг ташвишига иккинчиси томошабин бўлиб турса, бу оилада тотувлик ошён қуриши амри маҳолдир. Бир машҳур ёзувчи айтганидай, «Муҳаббат, бу – бу бир-бирига тикилиб туриш эмас, балки бир томонга биргаликда тикилишдир».
Аксинча тез орада у ҳалокат чоҳи сари юз тута бошлайди. Бир олим айтганки, «Бахтли никоҳни синашнинг икки усули бор – бойлик ва қашшоқлик». Гоҳо оиладаги етишмовчиликлар ҳам, ҳаддан ташқари тўкин ҳаёт ҳам бараварига оила заволи бўлиши мумкин. Турмуш ташвишларига тайёр бўлмаган ёки уни инкор этганларнинг турмуши ширин ва тотув бўлиши мушкул. Москвада ўтказилган сўров чоғида янги оила қурганларнинг 36 фоизи турмушимиз рўзғор ташвишлари туфайли бузилиб кетди, деб жавоб қилган.
Ёш келин-куёвлар биринчи кунларданоқ бир-бирларининг феъл-атворларини яхши ўрганиб, кўнгил топишга, арзимас қусурлардан кўз юмишга, турмушнинг майда-чуйда икир-чикирлари туфайли оила бахтига дарз кеткизмасликка ҳаракат қилишмас экан, оилада фароғат, турмушларида ҳаловат бўлмайди. Ҳар икки томон ҳам оғир-вазмин бўлмаса, мулоҳаза билан иш тутмаса, аҳилликка путур етади.
Айниқса, эр-хотин ўз табиатидаги қусурлар жиловини қўйиб юборса, керилиш, ўжарлик, худбинлик, манманлик каби иллатларни йўқотмаса, луғатидан «бўлганим шу», «сендан қаерим кам», «ҳали сенга кўрсатиб қўяман» каби сўзларни чиқариб ташламаса, бу оилага ҳеч қачон тотувлик, бахт, муҳаббат қадам ранжида қилмайди.
Атоқли рус ёзувчиси Лев Толстой бундай деган: «Ўзаро муносабатларингизда охири бир-бирингизга бегона қилиб қўядиган қусурлар пайдо бўлиб қолишини эр ҳам, хотин ҳам кузатиб бориши керак. Бунинг учун эса энг аввало инсоннинг инсонга бўлган ҳурмати йўқолмаслиги керак».
Олим ва ёзувчи Юрий Андреевнинг «Бахтли бўл, ўғлим» асарида қуйидаги жумлалар келтирилган: «Мен саккиз йил давомида халқ судининг мажлисларида маслаҳатчи сифатида қатнашганман. Суд шуғулланган бошқа ишлар қаторида кўплаб қўйди-чиқдиларни ҳам кузатишга тўғри келди. Оиланинг бузилишига олиб келадиган асосий сабаблардан бири (балки энг асосий сабаб) шу эдики, эр-хотинлар оилавий турмуш масалаларида, умуман ҳаёт масаласида ҳайрон қоларли даражада саводсиз эдилар. Ҳеч ким уларни одоб-ахлоққа, бир-бирларига ўзаро ёрдамлашишга, бир-бирини кечира олишга ўргатмаган. Ҳолбуки, бу нарсалар оилавий ҳаётнинг асосини ташкил этади. Энг ачинарлиси шуки, улар қурган оила бошиданоқ умри қисқаликка маҳкум бўлган. Чунки улар никоҳдан ўтишлари биланоқ бир-бирларига рақиб сифатида муносабатда бўлишга, бир-бирларидан устун келишга, бир-биридан кўпроқ ўмаришга ва шеригини қийнашга интилишган. Бундан ҳам бемаънироқ, бундан ҳам ярамасроқ ишни топиш қийин». 
Севган кишингизга бироз ён бериш, жаҳли чиқиб турган ёки нимадандир изтиробга тушганида бир оғиз сўздан қолиш, оғир дамларда ширин гапириб, тасалли ва таскин бериш билан осмон узилиб тушмайди, мавқеингиз-обрўйингиз пасайиб қолмайди. Араб ёзувчиси Жуброн Халил Жуброн таърифича, «Севган аёл ҳамма нарсани кечиради, аммо ҳеч нарсани унутмайди».
Оилада кўпинча майда-чуйдалардан келиб чиқадиган машмашалар бора-бора кучайиб катта можароларга айланиб кетиши кузатилган. Аёлнинг бир оғиз қўпол сўзи ё ўзига тузукроқ қарамагани, эркакнинг оила ҳақида қайғурмаётгани ёки аёлига эътиборсизлиги меҳр-муҳаббатнинг сусайишига олиб келади. Франсуз ёзувчиси Анатол Франс айтганидай: «Севги оловга ўхшаган нарса, қараб турмасанг ўчиб қолади».
Олимларимиз ажралишга сабаб бўлувчи жуда кўп омил ва сабабларни тадқиқ қилишган. Эр-хотиннинг бир-бирларидан кўнгиллари қолиб, ажралишларига кўпинча феъл-атвор (характер)нинг «келишмай қолиши», янги оила шарт-шароитлари билан ҳисоблашмаслик, ота-она томонидан яхши тарбия берилмагани, келин-куёвнинг турмушига бошқаларнинг бўлар-бўлмасга аралашуви, эр ёки хотиннинг рўзғор тутишни билмаслиги, оилада ичкиликбоз ёки гиёҳванд кимсанинг борлиги, эр ёки хотиннинг тили заҳар, ўзи қўпол бефарқ, бемеҳр, турқи совуқ бўлиши, умр йўлдошини маълум манфаатни (насаби-обрўси улуғлиги, бойлиги, чиройини) кўзлаб танлангани, улардан бирининг хиёнати ёки бевафолиги каби омиллар сабаб бўлади.
Бир-бирига ўхшамаган, бошқа-бошқа йўсинда тарбия топган, ўзгача муҳитларда улғайган икки кишининг кўп йиллар мобайнида биргаликда яшаши, бир мақсад йўлида интилиши, бир-бири билан муроса қилиши уларнинг ҳис-туйғу ва феъл-атворларини қаттиқ синовдан ўтказади.
Тасаввур қилинг: зерикарли қиш оқшомларида болаларини ухлатиб, эр-хотин танҳо қолишди. Эр газета ўқишдан зерикди, хотин ҳозиргина севимли сериалини якунлаб, қаҳрамонларнинг қисматини унутиб улгургани йўқ. Мана шундай бир пайтда иккала томон ҳам ширин суҳбат қуришни, бир-бирларига меҳр, муҳаббат изҳор қилишни, фарзандлар келажаги ҳақида ширин орзулар суришни қўмсаб қолади. Ёки иккови ишхонасидаги янгиликлар билан ўртоқлашишни, дам олиш кунлари учун режалар тузишни истайди.
Лекин амалда иш бошқача тус олади: «Мен итдай чарчабман, жойимни солиб бер», дейди эр. «Мен ҳали идишларимни ювганим йўқ, ўзингизнинг ҳам қўлингиз бор-ку», деб жавоб қилади хотин. «Сан ўзи қачон бир иш буюрса хўп, дейдиган бўласан», зуғумга ўтади эр. «Ҳозир ҳамманинг ҳуқуқи тенг, ман сизга хизматкор эмасман» гап қайтаради хотин. Ўзаро таъна-маломатлар, «ҳуқуқ талашиш»лар бора-бора икковининг ҳаётларини заҳарга айлантиради. Латвиялик тадқиқотчилар эр-хотиннинг ўзаро суҳбати йигирма етти дақиқадан сўнг албатта можаро-жанжалга айланади, деб ҳисоблашганида нимани назарда тутишгани ҳаммага яхши аён бўлса керак.
Бундай пайтларда оддийгина муроса санъатининг етишмай қолиши, «мен сендан камманми» қабилидаги худбинларча обрў талашишлар иккала томонга ҳам яхшилик келтирмаслиги аниқ. Тарозининг бир палласи кўтарилганида иккинчи томони албатта пастлайди. Эр «ёна бошладими», унинг ўтини ўчириш учун аёли дарров сув тўла челагини кўтариб ҳаракатга тушиши керак. Хотинингизнинг юрагига қил айланмай, ҳеч нарсага тоқати етмай турибдими, сочларини силаб, икки оғиз ширин сўзингизни дариғ тутманг. Икковингизга тааллуқли дилхиралик ёки мусибат оилангизга сўроқсиз кирдими, бир-бирингизни юпатиб, сабрга чақириш билан уни унутиш йўлларини бирга ахтаринг. Ана шунда озорлар унут бўлади, ғамлар чекинади, мусибат-қайғулар ўрнини хуррамлик ва масъудлик эгаллайди.
Оилавий турмушни бежизга «умр савдоси» дейишмаган. Бу савдо сотувчи ва олувчининг розилиги асосига қурилсагина, ғирромлик ва алдов аралашмай ҳалол бўлсагина, иккала тарафга баравар фойда келтиради. Ё сотувчи фақат ўз фойдасини кўзлаб, харидор ҳақида ўйламаса ёки аксинча бўлса, бу савдонинг умри қисқа бўлади. Оила ҳаётида ҳам эр-хотин «ҳалол савдо» қилишсагина турмушлари файзли, ҳаётлари фароғатли кечади.
Аёл эридан уйда озода, соқоли олинган, чиройли кийиниб юришни талаб қилсаю, ўзи сочлари пахмайган, тўзиган халатда ва йиртиқ шиппакда юрса одобга тўғри келармикин? Ёки эр аёлининг хушмуомала, ширинсўз, ёқимтой бўлишини орзу қилсаю, аммо ўзи бақироқ, оғзи бепошна, беодоб бўлса, бу адолатданмикин?
Ҳозирги давримизда эр ҳам, хотин ҳам ишлайди. Эрлар ҳам, хотинлар ҳам ишларини, ишхонадаги фаолиятларини ҳаётларининг асосий мазмуни санашади. Бутун эътиборларини «кариера», яъни мартаба-малакаларини оширишга қаратишади. Бу йўлда илм олишади, изланишади, тажрибаларни ўрганишади, курашишади.
Лекин кўпчилик оила ҳаётига ишхонасидагичалик катта эътибор қилмайди. Айримлар наздида уй – бир меҳмонхона, оила – мажбуриятлар уюшмаси, эр – хонадоннинг «хўжалик мудири», аёл – ошпази ва кир ювувчиси, холос.
Ваҳоланки, асло бундай эмас. Халқимиз «эр-хотин – қўш ҳўкиз» деб бежизга айтмаган. Ўтмишда ер ҳайдайдиган омочни икки ҳўкиз тортган. Агар бири дангасалик, тихирлик қилса ёки бошқа томонга сургай бошласа, иккинчисига оғир келган, иш сифати бузилган ва натижада икковига ҳам деҳқоннинг қамчиси тушган.
Оилавий муносабат ва муҳаббат ҳам шундай: агар эр рўзғор ишларини, оила таъминотини аёли зиммасига юклаб қўйиб, ўзи эртадан-кечгача уйда телевизор кўриб ётса, ёки чойхонадан келмаса, бу оилада бахт, тотувлик деган тушунчалар анқонинг тухумига айланади. Ёки аксинча, аёл ишхонадаги ишни дўндирса, жамоат ишларида фаол бўлсаю аммо уйида ширинроқ таом тайёрлашни билмаса, уй тозаланмаса, болалар тарбияси ўз ҳолига ташлаб қўйилган бўлса, бу аёл чинакам оила бекаси бўла олмайди. Иккала томон ҳам зиммасидаги вазифаларга масъулият билан қараб, омочни баравар тортишга ҳаракат қилмас экан, турмушлари ҳеч қачон кўнгилдагидек кечмайди.