Қабр охират манзилларининг аввали

• 

Инсон бу дунёда яшаркан, ўзидан яхши ном қолдиришга интилади. Яхши номга эса албатта савобли ишларга қўл урмоқлик билан эришилади. Ана шундай эзгу ишларнинг ажралмас қисми эса қабристонларни обод қилиш. Бу халқимизнинг азалий одатидир. Қабристонлар гул-майсаларга, яшилликка бурканса, ҳар бир қабр усти тозаланиб, саришта этиб қўйилса, марҳумлар руҳи шод бўлади. Шу боис марҳумларнинг руҳи-поки қўним топган масканлар — қабристонларни обод қилиш, қабрларни зиёрат этиш одобига тўла амал қилишимиз лозим.
Аллоҳ таоло инсонни бу дунёнинг азизу мукаррам хилқати, ҳаёт гултожи, жонзотлар ичида сарвари этиб яратган. Одамзот шундай мўътабар шарафга муяссарлиги учун ҳам ҳамиша эъзозу эҳтиром этиб келинган. Бу эъзоз ва ҳурмат у вафот этгач ҳам давом этади.
Инсонни ҳамма вақт тириклигида ҳам, вафотидан кейин ҳам эъзоз этиш ибратли фазилатдир. Марҳумларнинг руҳи покини азиз тутиш, қабрларни зиёрат этиб, уларни ободонлаштириш, руҳи покига Қуръон тиловат қилиб туриш ҳар биримизнинг инсоний бурчимиздир.
Бу инсоний бурчни эса барчамиз доимо ҳис этиб яшамоғимиз керак. Шу ўринда бир савол туғилади: Барчанинг сўнгги борар макони мусулмончиликнинг удумига кўра қандай бўлиши керак? Келинг, тарихимизга, одат-анъаналаримизга, ота-боболаримиз қўллаган омилларга, яқин ўтмишимиздаги расм-русумимизга разм солайлик.
Ҳамон эсимда, болалигимда раҳматли бувижоним билан қабристонларни зиёрат қилишга борардик. У ерга киришимиз билан қабрларнинг дўнглари кўзга ташланарди. Атрофни қоплаган майса-гиёҳлар, гулсафсару гулхайрилар, гулибеору қашқаргуллар чаман очилиб, дов-дарахтлар дан чинор, қора тол, самбиттол, қараҚай ва арча каби манзарали дарахтлар яшнаб турар, хилхоналарга ҳар томондан текис сўқмоқ йўл оралаб бориларди.
Азалдан юртимизда қабристонни қуриб қолган гиёҳлардан тозалаб, ўрнига гул экиш расм бўлган. Бу ҳам марҳумларга бўлган ҳурмат белгисидир. Зеро, Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам қабр устидаги гиёҳ қуригунга қадар қабр эгаси ҳаққига саловат айтиб туришини баён қилганлар.
Яна бир эътибор берилиши керак бўлган жиҳат, қабристонга фақат манзарали дарахтларнинг экилганидир. Табиатнинг ўзига хос қонун-қоидаларини назарда тутадиган бўлсак, мозорларга мевали дарахтлар ўтқазилмаслиги керак. Яна бир диққатга сазовор томони қабристон орасида ёлғиз оёқ сўқмоқ йўлларнинг борлигидир. Бундай йўллар қабрларни оёқ-ости бўлишининг олдини олади.
Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам қабрларга эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлиш кераклигини уқтириб шундай деганлар: "Қабр устига ўтиргандан кўра, чўғ устига ўтириб, кийимлари то этигача куйиб кетгани яхшидир".
Солиҳ кишилар қўли билан обод этилган қабристонларни ибрат кўзи билан зиёрат қилиш ҳам аслида динимиз кўрсатмасидир. Зеро, Расули акрам саллаллоҳу алайҳи васаллам: "Сизларга қабрлар зиёратини тақиқлаган эдим. Мана энди қабрларни зиёрат қилаверингизлар, зеро, у сизларга охиратни эслатади", деганлар.
Лекин қабрларни зиёрат қилаётганда йиғлаб, дод-фарёд кўтариш мумкин эмас. Чунки бу ҳолат қабрдаги маййитнинг озор чекишига сабаб бўлади. Бунинг ўрнига зиёрат одобларига амал қилган ҳолда қабр аҳли ҳолати ҳақида фикр юритиш, ибрат олиб амалларни ростлаш керак. Лекин ҳайит, шодиёна, байрам кунлари қабрлар зиёратини одат тусига айлантириш дуруст эмас.
Қабрни зиёрат қилишнинг яна бир одоби ният тўғри бўлишидир. Яъни зиёратдан мақсад Ҳақ таолонинг ризоси бўлиши керак. Бугунги кунимизда баъзи кишилар бошга мусибат тушганда улуғ зотлар қабрларини зиёрат қилишга шошиладилар, улардан ёрдам кутадилар. Аслида ёрдам ва мадад ёлғиз Аллоҳдан сўралади.
Зиёрат вақтида марҳумлар руҳи покига бағишлаб Қуръон тиловат қилиш керак. Чунки Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинган ҳадисда марҳумлар дуои фотиҳага муҳтож бўлиши айтиб ўтилган.
Қабристонда сокин ва оғир-вазмин юриш, қабрларни босмаслик ҳам зиёрат одобидан ҳисобланади. Ушбу одоб ва меъёрларга амал қилган ҳолда қабристонни зиёрат этиш лозим.
Ўтган ота-боболаримиз, ёр-биродарларимиз, хешу ақраболаримиз мангу қўним топган манзиллардан хабар олиб, уларни обод қилайлик. Зеро, бу шариатимиз нуқтаи назарида савобли ишлардандир. Ахир инсонни дунёда яшашдан асосий мақсади савоб қозониб, Яратганнинг розилигига эришмоқ эмасми?!

Н. МАМАСАИДОВА