Изҳор ортидаги хавотир

Подробности

Бўлим: Фарзанд

Чиққан санаси: 02 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

Оммавий ахборот воситаларида қизларнинг кийиниш маданияти ҳақидаги кўп ва хўп ёзилди. Бу чиқишларнинг таъсир доираси нечоғлик бўлмоқда, билмадигу бизни қизларимизнинг маънавий дунёқарашга оид яна бир жиҳат ўзига тортди. Аслида бу тўғрида ёзиш ҳам бироз ноқулай. Шундай бўлса-да, матбуот нашрларини кундан-кун «безаб» бораётган дил изҳорлари кишини безовта қилади. Кўпчиликнинг ҳафталик ҳамроҳига айланган  нашрларда турли қизиқарли мавзулар билан бирга «Муҳаббат бекати», «Дил изҳори» каби саҳифалар ҳам борки, ёшларимиз унга бефарқ қарай олишмайди.

Бундай газеталарни варақларканмиз, улардаги мактубларнинг аксарияти қизлар томонидан ёзилганини кўрамиз. Бир саҳифада 8 та хат берилган бўлса, шундан 7 таси қизларники. Очиғи, улардаги дил розларидан огоҳ бўлиб, бугунги қизларимизнинг тарбияси ҳақида жиддий бош қотириш зарурлигига амин бўлдик.

«Фарҳод билан интернет орқали танишганмиз. Бир-биримизни кўрмаган бўлсак-да, ўртамизда муҳаббат уйғонганига ишончим комил» деб ёзади бир қиз.

Бор-йўғи интернет тармоғи орқали танишган йигитни севиб қолганига «ишончи комил»лиги бу қизнинг дунёқараши ҳаминқадар эканлигини кўрсатиб турибди. Бундан ташқари, ёшларнинг эрмагига айланган «чат»лардаги севги мактублари, улардаги маълумотлар ҳаққонийлигига ким кафолат беради?

«Қиз боланинг изҳори ғалати туюлса керак. Аммо... Юрагимдаги ғалаёнга ортиқ чидолмайман. Фахриддин, мен сизни яхши кўраман. Кимлигимни вақти келганда билиб оласиз...» деб ёзади кейинги мактуб соҳибаси. Ҳақиқатан ҳам, қиз боланинг севги изҳор қилиши ҳар қандай йигитни ҳам ҳушёр торттиради. Аммо турмуш ўртоғининг ҳатто уйланганини эшитганда ҳам ўзбекона ибосини унутмаган Кумушнинг оғзидан бирор марта «Севаман» деган сўз чиққанмиди? Бир неча ойлаб севгилисини кўрмаса-да, «Чидолмайман» деганмиди у?

Шу мазмундаги дил номаларини ўқирканмиз, уларда «Энди севги азобидан қандай қутулай, энди нима бўлади?» каби саволлар кўплигини сездик. Хат ёзаётган қизларнинг онаси улар билан суҳбатлашармикан, уларнинг ўй-хаёлларидан бохабармикан деган саволлар дилга тикандек қадалади. Ахир балоғат остонасидаги қизларга ҳаммадан ҳам кўра онаси яқин бўлиши лозимлиги ҳаммамизга маълум-ку. Мактабларда ташкил қилинган қизлар клублари фаолиятида ўқувчилар билан қайси мавзуларда суҳбатлар уюштирмоқда? Таълим муассасасида қизлар мажлиси ўтказилганда ҳозирги кунда нима масала кун тартибига қўйиляпти? У ҳақиқий маънода қизларнинг йиғинига айланаяптими? Тарбиявий сабоқларимиздан самарани ололаяпмизми?

Дил изҳорлари орасида энг кўп тарқалганлари хонандаларга аталган мактублардир.

Биз фақат қизларни тан­қид қилиш фикридан йироқмиз. Ўз ўрнида, қизларимизнинг миллатимизга хос тарбиясига оилада ва мактабда жиддий эътибор бериш лозимлигини ҳам таъкидлаб ўтмоқчимиз.

Баъзан контсертларда эркак хонандаларга қизларимизнинг муносабатини кўриб уялиб кетасан киши. Уларнинг ўзини тутиши олдида бояги қўшиқчи ҳам хижолат тортади.

«Севимли хонандам...! Қўшиқларингиз, табассумингиз мухлислар дилини сел қилади. Нега сўнгги пайтларда телевидениеда ҳам, газетада ҳам интервю бермай қўйдингиз? Биз томонларга қачон гастрол сафари билан келасиз? Бораман дегандингиз. Қанча кутайлик?»

Қанча кутайлик? Сўроқнинг ўзи жуда ғалати. Мухлиса қизимиз хонандадан нима кутаяпти, нима талаб қилаяпти? Илгари аҳдлашган йигитни ҳарбийга кузатган, у йўғида совчи келганида отасига бир оғиз сири ҳақида гапира олмай турмушга чиққанларни кўп эшитганмиз. Балки, ана шундай иболи аёлнинг набираси ёзгандир бу мактубни?

«...нинг «...» филмидаги ролини кўриб, унга нисбатан қизиқишим янада ошди. Кўзлари, ажойиб табассуми, ёқимли чеҳраси қизларни беЪетибор қолдирмаслиги аниқ.» Аслида Яратган ҳар бир ишда эркакни ташаббускор қилиб яратган. Наҳотки,  бизнинг номусимиз саналган қизларимиз табиатнинг ана шу қонунига қарши чиқиб бўлмаслигини уқмаганлар?

«Висол борлигига ишонаман, энди қандоқ чидайман» каби яланғоч сатрларни ўқиб, улар орасида бизнинг ҳам синглимиз, қўшнимиз, танишимиз йўқмикан, деб хавотирландик.

Зуҳра Рўзиева

Сувимиз айнимасин

Подробности

Бўлим: Фарзанд

Чиққан санаси: 09 Август 2013

(Нашр қилинган санаси)

Ҳақиқатан ҳам ота-оналар болаларига жиддий эътибор қаратишлари лозим. Аммо уларнинг ўзлари ҳам кашандалик балосидан бутунлай қутулган бўлишлари даркор. Ахир, ўзи қилаётган ишни бировга қилма, дейилганида қандай жавоб янграшини биласиз-ку!!! Хуллас, донишмандлар айтганларидек, тарбиячининг ўзи тарбияланган бўлмоғи керак бу масалада.
Энди ана шу ота-оналарга қизиқ бир маълумотни бермоқчимиз. Бу маълумот бугунги куннинг энг катта кашфиётларидан бири сифатида баҳоланмоқда. Кашфиёт соҳиби Нобел мукофоти билан тақдирланиш арафасида турибди. Оламшумул ҳодисанинг баёни билан озгина танишинг-да, сизга нима демоқчи бўлганимизни кейин айтамиз.
Япон олими Масару Эмото 12 йиллик изланишлари ва катта тадқиқотлари натижасида сув мавзусида ғаройиб кашфиётларни қўлга киритди. У шунчалик содда кашфиёт бўлиб чиқдики, кейинчалик оддий бола ҳам буни ўзида текшириб кўрмоқда. Яъниким, жуда кўп хислатларга, хусусан, қаттиқ ҳолатга ўтганда — музлаганда оғирлиги кичраядиган, ўзи эса кенгаядиган ягона модда бўлган СУВ бошқа бошқа хусусиятга эга экани маълум бўлди. Япониялик олим сувнинг хоссаси одамлар томонидан гапириладиган сўзларга қараб ўзгариши мумкинлигини кашф қилди. Ишонгингиз келмаяпти-а? Биз ҳам ҳайрон қолдик. Аммо инсон Худонинг ишларига кўниккунигача ҳамиша шу ҳолатга тушиб туради. Кейин эса бу ҳолат оддий бўлиб туюла бошлайди.
Хуллас, олим ҳар хил идишларга бир хил ҳолатдаги сувларни солиб чиққан ва бир неча кун уларга турлича сўзларни эшиттириб турган. Текширувлар натижасида яхши  сўзларни эшитган идишдаги сув моддаси гўзал кўриниш ҳосил қилган. Тепасидан тинмай ёмон сўзлар ёғилиб турган идишдаги сув эса ачиб-бижғиб кетган.
Бу кашфиёт бутун дунёни карахт аҳволга солиб қўйди. Турли давлатларда турли тилларда текширувлар бошланди. Қизиғи шундаки, чиройли сўзлар инглизча бўладими, немисча бўладими, фарқи йўқ, сувни гўзаллаштираверади. Ёмон сўзлар эса фасоҳатли арабчада янграйдими, жозибали туркчада янграйдими, бир хил манзара тақдим этаверади.
Япониялик олим бу кашфиётини кутилмаганда бошқачароқ, аниқроғи илмий эмас, балки афсонавийроқ йўл билан изоҳлайди. «Бу ишга киришишимга тасодиф ёки тушимда кўрган бир воқеа таъсир қилмади. Балки мен сув бошқача бир неъмат эканини билардим. Қадимий китобларимизни жиддий ўқиганимда инсон танасининг тўртдан уч қисмини ташкил этадиган сувда кўп хусусиятлар борлигини кўрган эдим. Бу сўзлар сафсата эмаслигини билардим ва буни амалда исботладим», дейди Масару Эмото журналистларга берган интервьюсида.
Энди оддий таҳлил. Японларнинг қадимий китобларида ёзилган сўзлар наҳот бизнинг буюк меросимиз саналмиш муқаддас китобларимиздан жой олмаган? Йўқ, Асло шошила кўрманг, яхшилаб эсланг: ёшлигимизда бобо-момоларимиз сувга туфламасликни қаттиқ таъкидлашмасмиди? Пиёлага қуйилган чойни пуфламасдан ич, болам, дейишмасмиди? Сувни исроф қилишни катта гуноҳлардан бири деб ҳисоблашмасмиди? Бетобларга даво сифатида, янги келин-куёвларга эса суннат сифатида дам солиб ичиришни тавсия қилишмасмиди? Эсладингиз-а? Мазкур кашфиёт замирида буюк ҳақиқатлар яна бир бор кўз очгандек бўляпти.
Ўйлаб кўрилса, инсон танасининг тўртдан уч қисми сув. Демакки, баданимизни асосан сув ушлаб туради. Қадимгиларнинг китобларига унчалик рўйхушлик бермайдиганлар ҳам XXI аср кашфиётидан ўзларига ажойиб бир ибратни қабул қилишлари мумкин. Хитоб тахминан шундай: Эй Одам боласи, вужудингнинг асоси бўлган СУВни покиза сақла. У оддий бир «Ташаккур!» деган сўзга гўзал кўриниш ҳосил қилиб, оддийгина «Сен аҳмоқсан!» деган дашномга рангини бузиб юборар экан. Демак, таомлару ичимликларнинг таъсирини тасаввур қилавер. Даҳшат! Вужудингни тутиб турган сув оддий сўзга моддасидаги шаклини ўзгартираётган бўлса, ҳар кун ичингга оловдек пуркалаётган ТУТУНдан қандай ҳолга келиб қолган экан?!
Ароққа ўтмасак ҳам бўлади, наркомания деган иллатларни гапирмасак ҳам бўлади. У ёғига бечора сувимиз дош бера олмай, ҳаттоки сувлик моддасини ҳам бошқача бир суюқликка алмаштириб қўяётгандир.
Наркомания+табокамания=ўлим! Диққат!!! Бу иллатлар кетида фақат сизни ўлим кутади, буни ёдда тутинг!!! ШУ боис, азизлар, япониялик, олимнинг тадқиқоти бизни яна бир бора сергак бўлишга чақирмоқда. Ўзимизни ўнглашга, вужудимизнинг тўртдан уч қисмини ташкил этган сувимизни покиза тутмоққа даъват этмоқда. Огоҳ бўлайлик!

«Чекишни ташлашни хоҳлайсизми?» китобидан

Фарзандингиз бахтсиз бўлишини хоҳлайсизми? У нима деса “хўп” денг!

Подробности

Бўлим: Фарзанд

Чиққан санаси: 16 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

Фарзанд инсоннинг иқбол чироғи. Умид юлдузи. “... Яшаса болам деб яшайди, ўзбек”. Дорбозлар эса даврага тушишдан олдин “...Гар фарзандинг бўлмаса не керакдур, молу дунё, бариси?!..” дея хитоб қилишади. Донишмандликда тенги йўқ халқимиздан ошириб айтолмайди ҳеч ким: “Бола азиз, одоби  ундан лазиз”.
Дарҳақиқат, фарзанд дунёнинг барча лаззатли неъматларидан-да, лазизроқ, латифроқ ва бебаҳо неъмат. “Кўзларимнинг оқу қароси” деймиз фарзандимизни эркалаб-суйиб. “Дунё ичра дунёим” деймиз чучук тилчалари билан илк марта боламиз “ойи” ёки “дада” деганида. Фарзанд дунёқарашни ўзгартириб юборади. Балки шунинг учун бўлса керак кўпчилигимиз фарзандли бўлгач, ҳаётнинг мазмун – моҳиятини англаймиз. Умуман олганда, фарзанд шундай неъматки, инсон, ота-она унга ҳеч қандай таъриф беролмайди. Боласи учун жонини беришга ҳам тайёр туради,  хаёлига бирор ёмонлик ораласа “Болам-чи?!” деган ўйдан сергакланиб хавотирга тушади. Ҳақли савол туғилади: боласини ўйлайдиган, боласини ҳаётидан афзал кўрадиган кишиларнинг ҳаммаси ҳам унинг тарбияси, одоби хусусида ҳам шундай қайғурармиканлар?.. Тарбия масаласи биз учун, ўтган асрнинг етакчи зиёлиларидан бири Авлоний таъбири билан айтилганда,  ё ҳаёт ё мамот, ё нажот – ё ҳалокат, ё саодат – фалокат масаласидир. Бироқ ҳамма ҳам юқорида келтирилган иқтибос залворини ҳис қила олармикан? Бола тарбияси деган нозик масалага ҳамма ҳам жиддий ёндошадими? Хусусан, бола тарбиясида нафс тушунчасига ким қандай қарайди? Болага истаган нарсасини муҳайё қилиш, унинг “оберинг-оберинг”ига индамай бўйсуниш қай маънода тўғри? Болага ҳамиша тўкин-сочин дастурхон ва тансиқ егуликларни ҳозир қилиш билан унинг кўзини тўқ қилиб ўстириш мумкинми?

Бугунги мулоҳазалар айни саволлар атрофида бўлади.
Инсон ўзига ҳам раво кўрмаган яхши нарсаларни боласига илинади. Дунёдаги ҳамма яхши нарсалар фарзандига бўлишини истайди. Аммо болага хоҳлаган нарсасини муҳайё қилиш, унинг хархашаларига индамай рози бўлиш оқибатида болани худбин, ҳою ҳавасларга ўч ва албатта кўзу кўнглини оч қилиб  қўймасмиканмиз?
Вилоят нашрларидан бирида ишлаб юрган кезларим ишдан бўш пайтимда бозор айланиш одатим бўларди. Бозор ичкарисига кираверишдаги бир манзарадан ҳар гал қаттиқ мутаъассир бўлардим. Кекса ёшлардаги уст-боши униққангина онахон қўлини очиб “Болагинам, садақа қилинг, жон болам, Худо йўлига хайр қилинг” деб йиғлаганча ўтган-кетгандан садақа сўрарди. Ҳар сафар ёши бир жойга бориб қолган онахоннинг илтижоли кўзёшларини кўриб ичимдан зил кетардим. Бир дафъа ҳамёнимдан пул олиб тиланчи кампирга бердиму, ўша атрофда савдо қилаётган аёллардан бирига:
—    Онахоннинг фарзандлари йўқмикан? Башарти шундай бўлган тақдирда ҳам давлатимиз кексаларга пенсия тайинлаб қўйибдику. Кўз ёшлари кишининг юрак- бағрини ўртаб юборади,- дедим.
—    Э, синглим, нимасини айтасиз! Болалари бор. Учта ўғиллари бор. Билишимча, ўғиллари онасининг пенсия пулиини қўлидан юлқиб олиб, тиланчиликка чиқишга мажбурлар экан. Болалари гиёҳванд, ичкиликка ружуъ қўйган экан.
—    Аслида ҳамма гап онахоннинг ўзларида,- деб гапга аралашди бошқа бир сотувчи аёл.- Болаларини ёшлигида ҳаддан ортиқ эркалатиб юборган эканлар. “Болаларимни дадаси иккимиз жонимиздан ҳа ортиқ кўрардик. Топганимизни уларнинг оғзига тутиб, ўғилларимнинг еганини дадаси иккимиз томоша қилиб завқланардик. Болалар истаган нарса бир зумда муҳайё бўларди. Шундай қилсак уларнинг кўзи тўқ бўлиб улғаярмикан, деб ўйлабмиз... Хато қилган эканмиз. Кейинчалик дадасининг ишлари орқага кетиб, болалар истаган нарсасига етишолмай қолган пайтларда уйда жанжал чиқадиган, сал эсини таниган ўғилларим эса уйдан нарса ўғирлаб чиқиб сотиб пулига ўзи хоҳлаган нарсани олиб ейдиган одат чиқарди. Ундан кейин эса қўни-қўшниникига ўғриликка тушиб қамалиб кетишди. Дадаси шу болаларнинг дардида куйиб ўтди. Мен ҳам тезроқ омонатимни топширсаму, бу азоблардан қутилиб қўя қолсам...” деб ҳасрат қилгандилар қайси куни...
Бу гапларга анча йиллар бўлди. Аммо ҳануз туғилиб ўсган шаҳримга борсам, ўша бозор расталарини кезиб ёшли кўзлари билан қўлларини садақага чўзган момо қиёфаси тасаввурим ойнасида гавдаланаверади...   

Кунда еган суқ, ойда еган тўқ
дейди кексалар. Ҳар нарсада бўлганидек, боланинг истакларини бажаришда ҳам, фарзандларни едириш-ичиришда ҳам меъёрни унутмаслик керак. Бола барибир болада. Биз унга муҳайё қилаётган неъматлар қадрини ёки у истаган нарсаларнинг қанчалик машаққатлар эвазига бунёдга келаётганини тушунмайди. Фарзандимизга шу оддий ҳақиқатларни тушунтириш эса бизнинг вазифамиз. Таассуфки, аксар ҳолларда бу ҳақиқатни болаларимизга тушунтириш нари турсин, ўзимиз ҳам англаб етавермаймиз. Тўғрироғи, бугунги кунда айрим ёш ота-оналар бола тарбиясида нафс тушунчасига деярли аҳамият бермаяптилар. Бир қараганда бу масалани муаммо даражасига кўтариш, пировардида юз бериши мумкин бўлган оқибатларни келтириш, ҳатто ҳолатга жиддий ёндашиш эриш туюлар. Аммо катта фожиалар майда иллатлардан келиб чиқиши кўпчиликка сир эмас. Қолаверса, фарзанд тарбиясига майда нарса сифатида қараш тўғримикан?
—    Яқин дугонамникига тез-тез бориб тураман,- дейди бир ҳамкасбим.- Ўзи маош билан тирикчилик қилади. Эри хорижда ишлайди. Умуман олганда турмуши жуда фаровон ҳам эмас. Аммо болаларига ҳар куни 10-12 минг сўмлар атрофида ширинликлар олиб едиради. Мен ҳам дугонамникига борганимда болаларига шоколадми, сақичми, хуллас бирор ширинлик олиб борардим. Бир гал дугонам уйига боришимни, негадир кайфияти йўқлигини айтиб мени чақирди. Ўша куни ёнимда йўлкирамдан бошқа ортиқча пулим бўлмагани учун, қуруқ бордим. Дугонамнинг етти яшар ўғли ва 3 яшар қизчаси эшик очилган заҳоти югуриб келиб қўлимга қарашди. Мен болачаларни ўпиб-суйиб, эркалагандим, индамайгина қовоғини ўйиб иккови ҳам ичкарига кириб кетишди. Илгарилари қўлларига ширинлик тутқазсам “Ассалому алайкум, холажон” деб бўйнимдан қучоқлаб, ўпиб, бири сумкамни, бири палтомни олишарди. Ҳайрон қолдим. Балки онасининг хомушлиги болаларга таъсир қилгандир, деб дугонам билан кўришдим. Бироздан кейин дугонам билан тоза ҳавода сайр қилиб, гаплашиш учун кўчага отландик. Болалари онасига “ох олиб келинг, ойижон. Канго олиб келинг” деб қайта-қайта уқтиришди. (Болалари ширинликни “ох” дейишади. Балки “ох” деб егуликнинг маззасига нисбат беришмоқчидир). Сайрдан кейин дўконга кирдик. Дугонам “болалар албатта ох олиб келинг, деганди” деб дўкондаги шоколад, сақич ва шунга ўхшаш ваҳоказолар нархини суриштиришга тушиб кетди. Тағин икки болага алоҳида-алоҳида елим халта тутиб олди ҳам.
—     Сен хато қилмаяпсанмикан?- дедим дугонамга.- Болага қўйиб берсанг, нималарни истамайди? Йўғинг бор, боринг бор, болаларингни сабрга ўргатмаяпсан. Ҳар доим ҳам улар истаган нарсани муҳайё қилиш яхшиликка олиб келмайди. Менинг куюнганимни нотўғри тушундими, ё болага меҳр беришни едириш-ичириш деб тушунадими, хуллас дугонамнинг кўзлари ёшланиб кетди:
—     Бунчалик бағритош бўлма!..- Индамадим. Нима ҳам дейман, мен ҳали турмуш кўрмаган, бола азизлигини тушунмасам, албатта унинг наздида. Ўзи билганини қилди. Уйга қайтдик. Эшик очилиб болалар кўринди. Онасига “яхши келдингизми, ойижон?” деб эмас кўзлари тўрт томонга аланглаб “Ох опкелдингизми? Қани менга ох?!” деган йиғи аралаш ўдағайлаш ва инжиқлик билан кутиб пешвоз чиқди болалар...   
Ҳамкасбимнинг ҳикояси ўзим тез-тез дуч келадиган ҳолатни эслатди менга. Бир танишимнинг кичкина болалари бор. Болалари оғзидан чиққан нарса кўз очиб юмгунчалик фурсатда муҳайё бўлади. Деярли ҳар куни қиммат шоколад, мева шарбати ва яна болаларнинг кўзини ўйнатадиган аллақандай егуликларни тановвул қилиб юрган болаларнинг кўзи шунчалик оч, нафси бузуқки, дастурхонга қўйилган нарсалар зум ўтмай кўздан ғойиб бўлади. Болаларнинг жуда кичкиналигидан исрофгар бўлиб ўсаётгани энг аянчли. Шакар идиш устига чой қуйишади. Бир-икки аралаштиришадию... Ўйинга чалғиб кетаверишади. Ҳалиги ширинчойни эса ҳеч ким ичмайди ва увол бўлиб, идиш ювиладиган жойга тўкилади... Бу ҳақида бир дугонам билан куйиниб гаплашгандим, у болалигида бўлган воқеани гапириб берди:
—    Ўзига тўқ хонадонда туғилиб ўсганман. Рўзғоримизга килолаб бозорлик қилинганини эслолмайман. Шакар, гуруч, ун, макарон кабилар қоплаб олинарди. Ширинликлар, бошқа егуликлар катта-катта қутилари билан харид қилинарди. Чамаси тўрт ёшмидим, беш ёшмидим, хуллас шакар солиб ширинчой қилдим. Жуда ширин бўлиб кетган эканми, чойимни охиригача ичолмадим ва пиёлада ярми қолиб кетди. Ўшанда дадам важоҳат билан қўлларига пиёлани олиб ука-сингилларимдан “бу кимнинг иши” деб сўрадилар. Улар чўчиб менга қараганди дадам қаҳр билан ширин чойли пиёлани деворга отиб юбордилар ва менга қараб “Шакар, сув, чой деган нарсалар жуда қийинчилик билан келади. Бунинг учун мен меҳнат қиламан. Агар яна бир марта пиёланинг тагида шакар  қолдирсаларингиз, бошқа ҳеч қачон уйга шакар олиб келмайман!”, дедилар. Шу –шу пиёла тагига шакар чой, овқат есам “ёмондан ярим қошиқ” қилиб тагида қолдирмасликка қатъий одатланганман. Ичаётган чойини, еётган овқатини тагида қолдирадиганларни ҳам жуда ёмон кўришимга дадамнинг ўша ишлари сабаб бўлса керак. Биз ҳам осмондан тушмагандик. Биз ҳам ота-онамизга ФАРЗАНД эдик! Аммо ота-онамиз “Бола азиз, одоби ундан азиз”
—    деган нақлга амал қилиб ўстирганлар... 
Ҳамма нарсада бўлганидек, исрофгарчиликдан тийилиш ва тежамкорликка ҳам болани жуда кичкиналигидан бошлаб ўргатган яхши. Бугун икки юз- уч юз грамм шакарга чой қуйиб ярмини ичиб-ичмай тўкиб ташлаётган бола, улғайиб бундан ҳам оғир исрофгарчиликларга йўл қўймайди, деб кафолат бериб бўлмайди.  
—    Биз уйда болаларга сўрамасдан ҳеч нарсага қўл урмасликни ўргатганмиз,- дейди ҳамкасбим Аброр Машарипов. - Хоҳ уйда бўлсин, хоҳ меҳмондорчиликда бўлсин, бирор нарса емоқчи бўлса, олдин албатта сўрайди.
—    Оиламизда ҳамма вақт меъёр устувор бўлган, - дейди сурхондарёлик Нилуфар Рустамова.- Ота-онамнинг пуллари шундоқ кўзимиз олдида, телевизор турадиган кичик жавон ичида турарди. Онам ўша пулдан ҳеч қачон бирор сўми йўқолганини билмайман, дейдилар.  Бола бўлиб бирортамиз “уни емайман, буни ейман”, “менга фалон оберинг, писмадон оберинг”  деб ота-онамизга хархаша қилган бола эмасмиз. Албатта буни бизни билган катталар айтишади...

Таъмагирлар қаердан чиқади?
Фарзандларингизга шундай тарбия берингки, улар ўз-ўзини назорат килиш, ҳис-туйғу, нохолислик ва номақбул майлларга йўл бермасликка одатлансинлар. Ана шунда сиз уларни келажакдаги уқубатлар ва жамиятни бўлгуси жиноятлардан халос этган бўласиз,- деган эди Бенжамин Франклин.
 Болаларни гапимизга киритиш, уларни ўзимизга бўйсундириш учун бир нималар ваъда қилаверамиз, оқибатда улар таъмагир бўлади-қолади. "Текин"га ҳеч нарса қилгиси келмай қолади. Одам ёмон бўлиб туғилмайди, деган гапни кўп такрорлаймизу ёмон одамларни жамиятга ўзимиз “тайёрлаб” беришимизни ҳар доим ҳам тафаккур қилавермаймиз. Синглисини ўйнатиш эвазига шоколад еган, боғча опаси ёдлатган шеърни айтиб пул олган, ўз вақтида ухлагани учун сақич чайнаган бола катта бўлгач, шифокор бўлса беморларнинг қўл ҳақига термулиб қолади, амалдор бўлса, порахўрликни касб қилади. Жуда юзи қаттиқроқлари эса, жиноятчи, ўғри, мутаҳҳам бўлиб кетиши ҳам ҳеч гап эмас, Худо асрасин.  
— Ҳали унчалик ақлини таниб улгурмаган,  етти ёшгача бўлган болалар тарбиясида  аксар ота-оналар нафс тушунчасига эътибор бермайдилар, - дейди фарғоналик муштарийимиз Икромжон Дадабоев. - Ёш боланинг нафсини аввало ота- онанинг меҳри билан қондириш ва уни шундай тарбиялаш керакки, болада ортиқча меҳрга ва нафсга жой қолмасин. Қолаверса, аввало оилада ота -онанинг нафси тўқ бўлсин. Чунки ўзи нафс нималигини тушуниб етган ва нафсига жиловдор бўла олган одамгина боласига тўғри тарбия бера олади. Боласига истаган нарсасини олиб бериб унга ўзини шоҳдек ҳис қилишига йўл қўйган ота-она катта хатога йўл қўйган бўлади. Бундай шароитда тарбияланган боладан келажакда яхши инсон чиқишига ишониш қийин. Бу вазиятда бола ота-онам менга истаганимни муҳайё қилишяптими, демак, доим шунақа бўлиб қолади,  деб ўйлайди ва келажак, касб - ҳунар, ота - она, оила ҳақида ўйламайди. Одам нима учун фарзандим дейди, нега бола кўрсам, деб ҳалак бўлади?  Ўзига ҳукмдор қилганими ё солиҳ фарзанд, комил инсон килиб тарбиялаб, ортидан раҳмату ҳамдлар эшитиш, унинг камолидан фахр туйиш учунми? Тўкин дастурхон, тансиқ таом бериб боланинг нафсини оч қиламиз холос. Бола шундай шароит ва ҳолатга ўрганса  ўша хархашалар мутаассил давом этади. Болага аввало оилавий шароитни, исроф нималигини ва эҳтиёж учун зарур нарсалар меҳнат эвазига келаётганини тушунтириб ўстириш керак. Шунда нафақат кўзи балки нафси ҳам тўқ бўлиб улғаяди фарзандлариимизнинг. Алқисса, экканимизни ўрамиз...

Аллада азизу тўрвада майиз болажоним...
Шахс ҳаётида оила жуда катта аҳамият касб этади. Инсон асосий тарбияни оиласида кўради. Бу ҳеч истисносиз ҳақиқат. Бироқ фарзанд ўстираётган ота-оналарнинг ҳаммаси ҳам бола тарбиялашга тайёрми?
—    Кўп ҳолларда айрим ёш оилалар фарзанд тарбиясига тайёр бўлмайдилар-, дейди жиззахлик ҳамкасбимиз Дилмурод Абдураҳимов. Бола ёшлигида қандай овқат ва егуликларни истеъмол қилиши керак?  Болага қандай нарсаларни кўрсатиш  ёки гапириш мумкин ё аксинча?  Бола қайси давраларда ўтириши керак ёки қандай давралар унга бошқача таъсир ўтказади, каби саволларга ўзини бола тарбиялаяпман деб биладиган ҳамма ота-оналар ҳам тўғри жавоб бера олмайдилар.
Ёшлар бу нарсаларни мулоҳаза қилмайдилар ва бола ўзига тўқ, бобо ёки бувининг "аллада азизи, тўрвада майизи" бўлиб ўсади. Бу  ҳам тарбия бузилишига сабаб бўлади. Жумладан, "оберинг-оберинг"ни боши ортиқча эркалатишда! Ҳатто болага эркалаб, бола тилида чучук гапириш ҳам, вақти келиб фарзанднинг ота-онани ўз йўриғига юритишга хоҳиши пайдо бўлишига олиб келади. Болага, унинг организми учун керакли витаминларга бой овқатни ейиш кераклигини у ҳали кичкиналигиданоқ қўлига шоколад бермасдан, ҳўл мева (олма, анор ва ҳоказо) бериб ўргатиш керакмикан, деб ўйлайман. Қолаверса, меҳмонлар олдида хотирасини намойиш қилиб шеър айтган болага  чўнтагидан пул чиқариб эмас, дастурхондан бир дона майиз олиб узатган меҳмон – оиланинг ҳақиқий дўстидир!..

Болангизга “хўп” десангиз...
Ҳар бир бола учун унинг ота-онаси дунёдаги энг улуғ кишилар,- дейди яна бир муштарийимиз Анвар Асқаров. - Бола ота-онасига тақлид қилади, улардан ўрнак олади, гўдакнинг фитратида ота-онанинг яхши ёмони унаверади. Ота - онанинг болага берадиганлари ичида энг қиматлива зарури — одобдир.
Болани яхши ахлоқ, гўзал хулқ, мулойим феъл билан зийнатлаш оиладаги тарбияга боғлиқ. Бола тарбиясида нафс тушунчасига келсак,  нафсни фақат салбий тушунмаслик керак. Менимча, ривожланишнинг асосий сабабларидан бири ҳам нафс, тўғрироғи шахсий манфаат устуворлиги натижаси деб ўйлайман. Нафсни қондириш, манфаатини деб инсон яшашга ҳаракат қилади, изланади, янгиликлар яратади. Фақат ўша нафс учун қилинган амаллар инсоннинг ўзи учунгина эмас, бошқаларга ҳам фойдаси тегиши керак. Ота-она эса фарзандини ана шу руҳда тарбиялай олиши лозим...
 “Сизга фарзандингизни толесиз қилиш йўлини ўргатайми? У нима деса “хўп” деяверинг!” деган Ж.Ж. Руссо. Дарҳақиқат, болага ҳукмдорга итоат этгандек муносабатда бўлиш билан ҳам уни ва ҳам ўзини  бахтсизлик гирдобига ирғитади ҳаддан ортиқ “меҳрибон” ота-она. Умуман олганда, ҳамма гап меъёрда! Меъёр унутилган жойда таназзул юзага келиши муқаррар. Нима дедингиз?

Умида АЗИЗ

Фарзанд кимга тортади?

Подробности

Бўлим: Фарзанд

Чиққан санаси: 15 Сентябрь 2013

(Нашр қилинган санаси)

Пайғамбаримизнинг (с.а.в) ҳузурларига келиб, фарзандини қора эканини айтган кишига Расулуллоҳ (с.а.в) туяларни мисол қилиб, фарзандларнинг отасига тортишини айтганлар. (Бухорий ривояти) ва ўн тўрт аср муқаддам насл ўхшашлигини ифодалаб берганлар.

Олмалили Ҳамдий Ёзар: "У сени Ўзи қай суратни хоҳлаган бўлса (ўша сурат-шаклда) таркиб топтирди-ижод қилди-ку!" (Инфитор, 8) оятини шу ҳадисга асосланиб, қуйидагича тафсир қилган:

Бу оят онага, отага ёки бошқа қариндошларга ўхшаш ва ўхшамаслик, ранг, бўй, эркак- аёллик, соғлом, носоғлом, яхши ва ёмон, зукко ва телбалик каби жисмоний ва маънавий барча шакл ҳамда васфларни қамраб олади. Ибн Жарир Абу Рабоҳий Лаҳмийдан ривоят қилишича, Пайғамбаримиз (с.а.в) Абу Рабоҳийдан "Қандай фарзанд бўлди?" деб сўраган саволларига у "Ё Расулуллоҳ! Қандай фарзанд бўлиши мумкин? Ёки ўғил, ёки қиз," дея жавоб берибди. Сўнг Пайғамбаримиз (с.а.в): "Кимга ўхшайди?" дедилар, "Ё Расулуллоҳ! Кимга ўхшаши мумкин? Ёки отасига, ёки онасига," деди. Шунда Пайғамбаримиз (с.а.в): "Ундай дема, нутфа бачадонда барқарорлашгач, Аллоҳ у билан Одам ўртасидаги ҳар қандай насабни тайёр қилади. Китобуллоҳда бу оятни ўқидингми?" дея марҳамат қилиб, Инфитор сурасининг 8-оятини ўқидилар.